Бақы Ыдырысұлы Урманче (1897-1990) – суретші, кескіндемеші, мүсінші, график, фотограф. Қазақ КСР еңбек сіңірген суретші, РКФСР халық суретшісі, ТАКСР халық суретшісі.
Татар елінің кәсіби жоғары білім алған тұңғыш суретшісі. Қазан көркем көркем шеберханасында (1919 жыл) және Мәскеу қаласындағы Жоғары көркем-техникалық шеберханасында (1926) білім алған.
1941-1956 жылдар аралығында Қазақстанда шығармашылығын жалғастырған Бақы Урманче еліміздің мәдениет қайраткерлері Дина Нұрпейісова, Мұхтар Әуезов, Сәбит Мұқанов (1941) және Шара Жиенқұлованың бейнесін салды. Сонымен бірге, «Амангелдінің штабы» (1944), «Абай жұмыс үстінде» (1945), «Жангелдиннің ұлы жорығы» (1948) атты туындылары, М.Әуезовтың «Абай» роман эпопеясы бойынша суреттер топтамасы (1946), қазақ ертегілері бойынша көркем сурет шығармалары (1950) еліміздің рухани байлығын арттыруға қосқан ерен үлесі деуге болады.
Қазақ әдебиетінің классигі Оралхан Бөкейдің «Мұзтау», «Сайтан көпір», «Қар қызы», «Жасын», «Жетім бота», «Қамшыгер», «Айпара ана туралы аңыз», «Мынау аппақ дүние» шығармалары бойынша салған суреттері де қазақ сурет өнеріндегі баға жетпес байлық болып бүгінгі ұрпаққа жетті.
«Қар қызы» хикаят
ДТ-54 қайқаң қағып төбеге шыққанда маңдайындағы қос шамы шатырын қар басып қалған ағаш үйді тінтіп өтті де, солқ етіп барып тұра қалды. Қар құсып, сартылдаған жылан бауыр доңғалақтың үні сап тиылды. Нұржан тұтқаны төмен басып, газды азайтты да, ені не істейміз дегендей екі досына қарады. Олар да ошарылып, ләм деместен шарасыз отырып қалып еді. Қар басқан үйден ешкім шықпады. Трактор жайлап қана зіркілдеп тұр. Осы трактор үні жағаласып, сөздерін естіртпейтін болған соң әбден айғайлап үйренгендікі ме, Нұржан қатарда отырған Аманжанның құлағына дыбыстады:
-Біреуіміз үйге кіріп, біліп шығайық. Қондыра ма екен?
...Бұлар топ-топ етіп түскен тұстың қары тізеден асады екен. Бірінің соңынан бірі еріп жүре беріп еді, ең артта тартыншақтап келе жатқан Бақытжан: - Әй, осы жұмбақ үйіңнен қорқамын. Терезесі сығырайып, үндемей қабатын ит секілді жымсып жатысы жаман екен... Мен тракторды күзете тұрсам қайтеді, - деді желкесін қаси қипақтап.
«Қар қызы» хикаят
Нұржан өз басын көтеруге қанша әрекет жасаса да, тас байлап тастағандай қозғалта алмады: «- Сен кімсің? Әлде періште, әлде адам...» - деді ерінін зорға қимылдатып.
Қар қызы: «Қар қызымын...»
Нұржан әлі маужырап жатыр: Қар қызы... Мынау сұп суық өлкеде сыңсытып ән салатын ару сен екенсің ғой».
Қар қызы: «Иә, менмін».
Нұржан қуанып кетті: «Сенің мұңлы әніңді жер бетінде тек мен ғана ести алатынымды білесің бе? Тек мен ғана тыңдай аламын».
Қар қызы: «Егер оны білмесем, іздеп келер ме едім»...
«Қар қызы» хикаят
Нұржан: - Сіз кімсіз, ата?!
Шал: - Мен Қоңқаймын.
Нұржан: - Аты аңызға айналған қатыгез Қоңқай бұдан елу жыл бұрын жер жастанған еді ғой...
Шал: - Ол үлкен Қоңқай, ал мен – кіші Қоңқаймын. Біздің ұрпақ ешқашан да құрымақ емес...
Нұржан: -Үлкенінен тұқым қалған жоқ. Өмір бақи жалғыз өтіп, көмусіз қалды деп естігенмін....
Шал: - Қоңқайлар ұлын жасырып өсіреді. Өйткені, ұлы жорықшылар мен атақты байлардан қалған ендігі тұяқ біздерміз.
Нұржан: - Ал сіз ше, сіз жалғызсыз ғой...
Шал: -Мен де ұрпақсыз емеспін. Оны уақыт көрсетер. Иә, солай, шырағым, текті тұқым тентіреп жүрсе де, өз тегін айналып табады. Мынау ағаш лашықтың оты сөнбейді ешқашан...
...Қоңқай орталарыңда, Қоңқай жер шарының түкпір-түкпірінде, Қоңқай...әркімнің қарақан басында, лүпілдеп соққан жүрегінде, өз шыққан тауым биік болсын дер тілегінде...
Баки Идрисович Урманче (1897-1990) - советский татарский живописец, скульптор, график, фотограф. Народный художник РСФСР, народный художник ТАССР, заслуженный художник Казахской ССР
Первый татарским художник, получивший высшее профессиональное образование. Окончил казанские художественные мастерские (1919 год), а затем ВХУТЕМАС (1926). В 1941-1956 годах Баки Урманче работал в Казахстане, где им были созданы: портреты деятелей истории и культуры республики (Дины Нурпеисовой, М. Ауэзова (1941); С.Муканова, Ш.Жиенкуловой); исторические полотна «Штаб Амангельды» (1944), «Абай за работой» (1945), «Великий переход Джангильдина» (1948); иллюстрации к роману М. Ауэзова «Абай» (1946), к казахским сказкам (1950).
В композиции представлены графические рисунки к произведениям выдающегося казахского прозаика О.Бокея: «Человек-Олень», Крик», «Снежная девушка», «След молнии», «Осиротевший верблюжонок», «Камчигер», «Сказание о матери Айпаре», «Отголосок юных дней».
Повесть «Снежная девушка»
«Вот, наконец, «ДТ-54» влез на перевал, повел лучами фар – и впереди обозначился бревенчатый домик, заваленный снегом. …Нуржан крикнул на ухо Аманжану:
- Надо в дом зайти! Может, пустят переночевать!
…Там, где они высадились, снегу было выше колена. К дому направились гуськом, след в след, и Бакытжан, ковылявший сзади, остановился и заскреб в затылке.
- Не нравится мне чего-то этот домик. Ишь, притаился, как пес, готовый укусить… Нет, ребятки, вы как хотите, а я не пойду, лучше подожду вас в тракторе».
Повесть «Снежная девушка»
Нуржан произнес, едва, с неимоверным усилием, шевеля губами:
«Кто ты? Ангел или человек?»
«Ты же знаешь… Я – Снежная девушка», - был ответ.
«Да… Да… Снежная девушка… Ты, красавица. Ты».
«Странно… Но почему только мне… один только я слышал твой голос, твои печальные песни?»
«Потому что я пришла к тебе…».
Повесть «Снежная девушка»
«- Я Конкай! – резко, без промедления ответил старик, словно ждал этого вопроса.
- Тот самый Конкай? Но он, я слышал, уже давно умер… Лет пятьдесят, говорят, назад! – удивленно воскликнул Нуржан.
- Конкай никогда не умрет! – горделиво сверкая глазами, отвечал старик. – И огонь в очаге этого дома никогда не погаснет! До меня здесь был Конкай, на его место пришел я, а на мое место придет следующий Конкай! И сейчас он находится, может быть, среди вас! Потому что Конкай сидит у каждого в его печенках, в его мозгу и сердце. Конкай значит: бери себе все, что тебе нравится, и ничего не бойся! Конкай – это: я хочу, а на вас на всех мне наплевать! И он сидит в каждом, в каждом, да только не всякий хочет в этом признаться».